Χειραγώγηση ή απλή ενημέρωση ;
To πράγμα είναι απλό ως γενική θεώρηση, περίπλοκο όμως, όταν κάποιος προσπαθήσει να το δει από κοντά. Και ο λόγος για τον ρόλο και την ύπαρξη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ).
Θα προσπαθήσω να απαντήσω στο άμεσο ερώτημα.
Πως “ζει” ένα ΜΜΕ ; Από πού προέρχονται τα κέρδη του, ώστε να πληρώσει τα έξοδά του; Και η απάντηση ειναι απλή. Από την προώθηση προϊόντων μέσω των διαφημίσεων. Μα καλά θα μου πείτε αυτό το κάνουν οι διαφημιστικές εταιρείες . Όχι, οι διαφημιστικές εταιρείες δημιουργούν τις διαφημίσεις, δεν τις προβάλουν.
Ας δώσουμε όμως κάποιους ορισμούς, ώστε να καταλάβουμε καλύτερα τις έννοιες που απαρτίζουν τα ΜΜΕ. Κατ αρχήν :
- Δημοσιογραφία είναι η συγκέντρωση και καταγραφή ειδήσεων και πληροφοριών για την ενημέρωση και πληροφόρηση των πολιτών. Υπάρχει όμως και η παραπληροφόρηση στην δημοσιογραφία που σημαίνει, η μεταφορά διαφόρων ψευδών ή αναληθών ή τροποποιημένων πληροφοριών, λόγω του ότι η δημοσιογραφία εμπεριέχει την υποκειμενική άποψη.
- Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι όλα τα διαθέσιμα μέσα για την προβολή ειδήσεων και πληροφοριών, προηγούμενων ή τρεχόντων, προς ενημέρωση των πολιτών. Οι πολίτες όμως δεν μπορούν να επιλέξουν την είδηση και την πληροφορία που προβάλετε από το ΜΜΕ καθώς η σχέση δεν είναι αμφίδρομη.
- Διαφήμιση είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα προϊόν γίνεται γνωστό στο κοινό καθώς και ο τρόπος που επηρεάζεται το κοινό ώστε να αγοράσει το εν λόγω προϊόν. Οι τρόποι είναι, είτε προκαλώντας το συναίσθημα του καταναλωτή, είτε με λογικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα του προϊόντος. Η διαφήμιση είναι τμήμα της σύγχρονης επιστήμης του Marketing.
Τώρα ας δούμε πως ξεκίνησαν ιστορικά τα ΜΜΕ, είτε είναι εφημερίδα, είτε τηλεόραση, είτε ραδιόφωνο, είτε ιστοσελίδα.
Εν αρχή ην η εφημερίδα. Δηλαδή μια εκδοτική επιχείρηση, η οποία παρουσιάζει γεγονότα τρέχοντα ή παρελθόντα μέσω μιας δημοσιογραφικής ομάδας και ενός τμήματος marketing (διαφημιστικό) . Έτσι ο πολίτης αγοράζει την εφημερίδα για την ενημέρωση του, η οποία του παρέχει πληροφορίες και ειδήσεις, αλλά ενημερώνετε και για νέα προϊόντα που κυκλοφορούν στην αγορά μέσω των διαφημίσεων. Το ίδιο πλέον συμβαίνει και στα υπόλοιπα ΜΜΕ όπως η τηλεόραση, το ραδιόφωνο και το διαδίκτυο, όπου περιέχεται και νέο πακέτο, η ψυχαγωγία.
Αυτό που προκύπτει σαν άμεσο συμπέρασμα είναι :
- H υποκειμενική παρουσίαση των γεγονότων, εφόσον τα ειδησεογραφικά άρθρα δεν αποτελούν επιστημονική εργασία η οποία θα αποτελούσε αντικειμενική θεώρηση των πραγμάτων, αλλά εργασία ενός μισθωμένου υπαλλήλου, και
- Η χρησιμοποίηση της διαφήμισης προϊόντων, ως μέσω εξασφάλισης κερδών και για την πληρωμή των δημοσιογράφων.
Με αυτή την θεώρηση δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι επιχειρηματίες (εκδότες, καναλάρχες κλπ) ενδιαφέρονται για την απλή ενημέρωση των πολιτών και την απλή προώθηση των προϊόντων για την κερδοφορία τους. Αλλά ενδιαφέρονται περισσότερο για την χειραγώγηση του κοινού, εξυπηρετώντας συμφέρονται πολιτικά και κομματικά τα οποία θα τους διευκολύνουν σε επιχειρηματικά σχέδια μεγιστοποίησής των επιχειρήσεων τους. (Βλέπε διαγωνισμοί του Δημοσίου, αναθέσεις δημοσίων έργων, εργολαβίες, μίζες κλπ).
Δηλαδή χρησιμοποιούν τους δημοσιογράφους για να χειραγωγούν το κοινό. Και τις διαφημίσεις για να πληρώνουν τους δημοσιογράφους και να βγάζουν επιπλέον κέρδη. Ο πολίτης όμως δεν επιλέγει να ενημερωθεί για τα προϊόντα που διαφημίζονται. Αλλά επιλέγει το ΜΜΕ για την ενημέρωσή του και την ψυχαγωγία του. Όσο για τη ψυχαγωγία, ουδέν μεμπτόν. Εκεί που την πατάει και δεν το καταλαβαίνει είναι η χειραγώγησή του, λόγω της υποκειμενικότητας των δημοσιογράφων, με τους τελευταίους να συναγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος είναι πιο αντικειμενικός .
Ή μήπως κάνω λάθος ;
Επίσης, το γεγονός ότι αυτό συμβαίνει σε οποιαδήποτε χώρα, με οποιοδήποτε καθεστώς, και οποιοδήποτε κοινό, μου επιτρέπει να σκεφτώ ότι η ιστορία της ενημέρωσης του πολίτη πάει πολύ ψιλά στην παγκόσμια κλίμακα.
Μα θα μου πείτε, από πού θα ενημερωνόμαστε. Και μας το γράφεις κιόλας στην κεντρική σελίδα σου ‘Καιρόν γνώθι’ δηλαδή ‘γνώριζε τι γίνετε στην εποχή σου’.
Η θεώρησή μου είναι η εξής. Είναι άλλο πράγμα να καταγράφεις και να παρουσιάζεις μια είδηση ως έχει (αυτός είναι ο ορισμός της δημοσιογραφίας) και άλλο πράγμα να σχολιάζεις μια είδηση. Οι πολίτες όμως κάνοντας το λάθος να διαβάσουν ή να ακούσουν τον σχολιασμό μιας είδησης πέφτουν στη παγίδα της χειραγώγησης. Οι πολίτες ακούγοντας ή διαβάζοντας έναν σχολιασμό, το κάνουν είτε για να φανούν ανώτεροι και πιο ενημερωμένοι στους φίλους και συνομιλητές τους, είτε εμπιστεύονται τον αρθρογράφο γι αυτά που λέει. Πολλές φορές δε, οι δημοσιογράφοι σχολιάζουν πράγματα που δεν ειναι της δικής τους αρμοδιότητας και χάριν της ενημέρωσης και της αποκλειστικότητας, εμπίπτουν σε λάθη και ατοπήματα. Και αυτό διότι ένα οποιοδήποτε άρθρο γραμμένο και σχολιασμένο από δημοσιογράφο δεν περιέχει ίχνος επιστημονικής τεκμηρίωσης, παρά μόνο αποτυπώνει την υποκειμενική αντίληψη του δημοσιογράφου. Άλλο δημοσιογράφος, άλλο επιστήμονας.
Για να δώσω ένα παράδειγμα... Δεν είναι αρμόδιος να σχολιάσει έναν βιασμό ένας δημοσιογράφος ως κοινωνικό φαινόμενο, ή έναν βιαστή, παραμόνο να παραθέσει στοιχεία της είδησης (πως ποτε και γιατί έγινε ο βιασμός). Αρμόδιος είναι ο κοινωνιολόγος, ο ψυχίατρος και άλλοι επιστήμονες σχετικοί με το αντικείμενο. Επίσης δεν μπορεί να σχολιάζει ένα οικονομικό φαινόμενο, όπως ο πληθωρισμός ή τα ομόλογα του Δημοσίου ένας απλός δημοσιογράφος, εκτός αν έχει πτυχίο σχετικό με οικονομικές επιστήμες ώστε ένας σχολιασμός να περιέχει επιστημονική βάση. Σίγουρα υπάρχουν και δημοσιογράφοι με επιστήμονική ιδιότητα, όπως πτυχιούχοι νομικής, οικονομικών και άλλων ειδικοτήτων.
Προσωπικά επιλέγω τις ειδήσεις χωρίς σχολιασμούς, μόνο ως γεγονότα. Και επιλέγω να ακούσω ή να διαβάσω τον σχολιασμό ή την γνώμη ενός ανεξάρτητου επιστήμονα για το θέμα που μ ενδιαφέρει. Μόνο έτσι πιστεύω ότι θα αποκτήσω σωστή γνώση.
Σε κάθε περίπτωση, το τι επιλέγουμε για την ενημέρωση μας και ποιούς εμπιστεύόμαστε γι αυτήν, είναι καθαρά προσωπικό θέμα του καθενός.
